Białe certyfikaty w praktyce – najczęstsze pytania i odpowiedzi dotyczące systemu

Białe certyfikaty to realne pieniądze za trwałe oszczędności energii. Uzyskujesz je, gdy przed modernizacją złożysz wniosek do URE z audytem efektywności, a po realizacji potwierdzisz wyniki. Następnie sprzedajesz świadectwa na TGE lub rozliczasz je z obowiązku efektywności. Poniżej zebraliśmy najczęstsze pytania i odpowiedzi – konkretnie, bez zbędnych słów.

Przeczytaj również: Modernizacja instalacji wentylacyjnych i klimatyzacyjnych: kiedy warto zainwestować w nowe rozwiązania

Czym są białe certyfikaty i jak działa system?

Białe certyfikaty (świadectwa efektywności energetycznej) potwierdzają ilość energii zaoszczędzonej w wyniku konkretnej inwestycji, np. modernizacji oświetlenia, automatyki, izolacji czy źródeł ciepła. To element systemu białych certyfikatów, w którym część podmiotów rynku energii ma ustawowy obowiązek uzyskania oszczędności lub wniesienia opłaty zastępczej.

Przeczytaj również: Jakie usługi oferują zakłady kominiarskie?

Mechanizm jest prosty: firma realizuje przedsięwzięcie, wykazuje i certyfikuje oszczędności, a następnie monetyzuje je na rynku. Tak system motywuje do inwestycji w efektywność poprzez wymierny bodziec finansowy.

Przeczytaj również: Energooszczędność a klimatyzacja - jak wybrać urządzenie, które pozwoli zaoszczędzić energię?

Kto może uzyskać świadectwa i za jakie przedsięwzięcia?

O białe certyfikaty może wnioskować przedsiębiorstwo, samorząd, spółdzielnia czy wspólnota – każdy właściciel lub użytkownik instalacji/obiektu na terytorium Polski. Liczy się efekt energetyczny, nie branża.

Kwalifikują się m.in.: modernizacja systemów HVAC, źródeł ciepła (w tym kogeneracja), termomodernizacja budynków, modernizacja linii technologicznych, napędów, sprężarek, oświetlenia oraz instalacje OZE wspierające efektywność (np. fotowoltaika redukująca pobór z sieci, jeśli wynika z audytu). Warunek: trwała, policzalna i zweryfikowana oszczędność energii końcowej.

Jak wygląda procedura krok po kroku?

Kluczowa zasada: wniosek składasz przed rozpoczęciem inwestycji.

• Audyt efektywności energetycznej – określa stan „przed”, zakres i metodologię liczenia oszczędności.
• Wniosek do Prezesa URE – z audytem, opisem przedsięwzięcia i prognozą oszczędności.
• Zgoda URE (decyzja o wydaniu świadectwa po realizacji) – dopiero potem start prac.
• Realizacja i weryfikacja – potwierdzenie wykonania zgodnie z audytem, pomiary/wyliczenia „po”.
• Wydanie białych certyfikatów – świadectwa trafiają na konto w rejestrze TGE.
• Monetyzacja – sprzedaż na giełdzie lub wykorzystanie do wypełnienia obowiązku.

Błąd najczęstszy: rozpoczęcie robót przed złożeniem wniosku – wtedy świadectw nie uzyskasz.

Jak wylicza się oszczędności i jak duże muszą być?

Oszczędności liczy się według metody wskazanej w audycie i zaakceptowanej przez URE, z porównaniem stanu „przed” i „po”. Uwzględnia się warunki pracy, profil obciążenia i sezonowość, by uniknąć zawyżeń. Ustawa nie narzuca jednej minimalnej skali, ale w praktyce zbyt małe projekty są nieopłacalne transakcyjnie – koszty przygotowania dokumentacji i obrotu mogą przewyższyć przychód z certyfikatów.

Przykład: modernizacja oświetlenia LED w magazynie 10 000 m² z redukcją poboru o 55% i 5000 h/rok często generuje oszczędność rzędu setek MWh/rok – to zwykle wystarczająca skala, aby uzasadnić koszty procesu.

Gdzie i za ile sprzedaje się białe certyfikaty?

Obrót certyfikatami odbywa się na Towarowej Giełdzie Energii (TGE). Świadectwa mają charakter prawa majątkowego i podlegają rynkowej wycenie – cena zależy od popytu/podaży oraz poziomu opłaty zastępczej. Sprzedaż przeprowadza się przez dom maklerski posiadający dostęp do TGE.

Przychód zależy od wolumenu oszczędności potwierdzonego w świadectwie i aktualnej ceny rynkowej. W praktyce warto uwzględnić prowizję domu maklerskiego oraz koszty rejestracyjne. Dla większych portfeli opłaca się łączyć kilka przedsięwzięć, aby zoptymalizować koszty transakcyjne.

Opłata zastępcza – kiedy i dla kogo?

Opłata zastępcza to alternatywa dla podmiotów zobowiązanych, które nie rozliczą wymaganej ilości oszczędności. Zamiast przedkładać certyfikaty, wnoszą opłatę według ustawowego wzoru. Dla przedsiębiorstw niezobowiązanych opłata ta nie ma zastosowania; mogą one traktować certyfikaty jako dodatkowe źródło przychodu finansującego inwestycje.

Jakie korzyści uzyskuje firma?

Najważniejsze są trzy: dodatkowy budżet na inwestycję (częściowy zwrot nakładów), poprawa wskaźników finansowych dzięki niższym kosztom energii oraz wzmocnienie wizerunku i zgodności ESG. Dla zarządu liczy się też krótszy prosty okres zwrotu (SPBT) i wyższa NPV projektu – białe certyfikaty poprawiają oba parametry.

Najczęstsze błędy i pułapki w praktyce

Przedwczesny start robót bez zgody URE, zbyt ogólny audyt bez wiarygodnych danych wejściowych, nieuwzględnienie zmian profilu pracy po modernizacji oraz niedoszacowanie kosztów domu maklerskiego i czasu sprzedaży – to typowe przyczyny rozczarowań. Część firm rezygnuje na etapie obrotu, uznając procedury giełdowe za zbyt uciążliwe. Rozwiązanie? Profesjonalna obsługa procesu od audytu po sprzedaż na TGE i wybór projektów o odpowiedniej skali.

Jak połączyć białe certyfikaty z innymi formami wsparcia?

Możliwe jest łączenie z ulgą na termomodernizację (dla MŚP w specyficznych przypadkach), programami NFOŚiGW/wnioskami unijnymi, a także finansowaniem dłużnym lub ESCO. Należy jednak sprawdzić kumulację pomocy i wykluczenia – certyfikaty potwierdzają oszczędność, a nie dotują nakładów, dlatego często dobrze komponują się z dotacjami inwestycyjnymi. W praktyce zestaw „dotacja + certyfikat + optymalizacja taryf” stabilizuje cash flow projektu.

Jak długo trwa uzyskanie i sprzedaż świadectw?

Horyzont zależy od skali i kompletności dokumentacji. Orientacyjnie: przygotowanie audytu 2–8 tygodni, decyzja URE kilka miesięcy, realizacja prac zgodnie z harmonogramem inwestycji, a sprzedaż na TGE po rejestracji świadectw zwykle w ciągu dni–tygodni. Harmonogram warto zgrać z terminami budżetowymi, aby wpływy z certyfikatów zasiliły CAPEX lub spłatę finansowania pomostowego.

Jak przygotować dobry audyt efektywności?

Audyt musi być mierzalny i odporny na wątpliwości: rzetelne dane pomiarowe „przed”, transparentna metodologia, wskazanie niepewności pomiarowej, logiczne założenia dot. godzin pracy, temperatur zewnętrznych, profilu produkcji. Dołącz plan pomiarów po wdrożeniu oraz dokumentację techniczną urządzeń. Im mniej miejsca na interpretacje, tym sprawniej przebiega weryfikacja URE.

Czy każda fotowoltaika kwalifikuje się do białych certyfikatów?

Instalacje PV mogą wspierać efektywność, jeśli redukują pobór energii z sieci w sposób odpowiadający koncepcji oszczędności energii końcowej. Konieczny jest audyt pokazujący, że projekt nie tylko produkuje energię, ale realnie ogranicza zapotrzebowanie z zewnętrznej sieci. W praktyce kwalifikacja zależy od profilu zużycia i autokonsumpcji.

Jaką rolę pełni dom maklerski i ile to kosztuje?

Dom maklerski pośredniczy w obrocie na TGE: otwiera rachunek, wystawia oferty, rozlicza transakcje. Koszty to prowizja procentowa i opłaty stałe (rejestr, utrzymanie kont). Dla małych wolumenów mogą być relatywnie wysokie, co bywa barierą. Dlatego firmy często konsolidują kilka projektów lub korzystają z doradców, którzy negocjują lepsze warunki i agregują wolumen.

Podstawa prawna i zgodność z regulacjami

System opiera się na ustawie o efektywności energetycznej z 2016 r. i aktach wykonawczych. Dokumentacja musi spełniać wymogi formalne URE: kompletny audyt efektywności, poprawne formularze, oświadczenia i dane techniczne. Każda rozbieżność wydłuża proces – w praktyce weryfikacja listy wymaganych załączników przed złożeniem wniosku oszczędza miesiące.

Najlepsze praktyki dla działów technicznych i finansowych

Już na etapie koncepcji włącz dział finansowy, by ująć przychody z certyfikatów w modelu NPV i przepływach. Zaplanuj pomiary bazowe min. kilka tygodni, aby złapać reprezentatywny profil. W przetargu na dostawę technologii uwzględnij wymagania pomiarowe i raportowe. Z góry ustal strategię sprzedaży na TGE (limit/market, timing względem opłaty zastępczej) – to eliminuje improwizację po wydaniu świadectw.

Gdzie znaleźć więcej praktycznych informacji?

Jeśli chcesz przejść przez cały proces bezpiecznie i szybko, sprawdź kompendium: białe certyfikaty – znajdziesz tam omówienie wymogów URE, przykłady projektów oraz wskazówki dot. sprzedaży na TGE.